Maden Nedir? 5 Adımda Madenlerin Özellikleri

Dünyamız, yaşamımızı dolaylı ya da direkt olarak kolaylaştıran yeraltı madenleri ile doludur. Bugün kullandığımız neredeyse tüm araç gereçlerde, yaşadığımız evlerde ve yürüdüğümüz sokaklarda mutlaka madenlerin kullanıldığını görürüz.

Peki bu madenler nasıl oluşur, madenler nasıl çıkarılır diye hiç düşündük mü?

Maden Nedir?

Maden; iç ya da dış etkenlerin etkisiyle kendiliğinden oluşan, yeraltından çıkarılan minerallerdir.

Madenler doğada tabakalar arasında damar ya da yataklar halinde bulunurlar.

Maden Nasıl Oluşur?

Madenler, dünyanın kabuğunda az miktarda bulunurlar. Genelde volkanik olaylar sonucunda oluşurlar. Elbette bu madenin türüne göre değişir, madenlerin oluştuğu başka yollar da vardır. Örneğin; yer kabuğunun derinlerindeki tuzlu su, aralardaki maden sayılan mineralleri yapısına katar. Bu su okyanus tabanına çarptığı zaman maden çökelir ve su ayrışır. Bir tür maden oluşumu da bu şekilde gerçekleşir.

Örneğin, bentonit madeni genellikle volkanik kül ve küflerin kimyasal ayrışmasına bağlı olarak devitrifikasyonu sonucu oluşmuştur. Süzülmüş kil ise doğada bulunan ve plastik özelliklere sahip olan farklı killerin bileşimi ile elde edilir.

Kaolen madeninin de benzer bir hikayesi vardır: Yeraltındaki granit kayaçlar feldspat minerallerini içerir. Sert olan granit kayaçlar, atmosfer etkileri ve yeraltındaki lavların sıcaklığının etkisiyle, ufalanır ve yumuşar. Bu şekilde uzun bir süreç sonucunda feldspat mineralleri kaolene dönüşür.

İlk çağlardan bu yana tedavi alanında kullanılan kuvars ise, oksijen ve silikonun bileşenlerinden oluşmaktadır. Günümüzde de tedavi nitelikli taşların başında gelmektedir.

Maden Nasıl Çıkarılır?

Madenler, yeryüzünden çıkarılırken uzmanlara ihtiyaç duyulur. Büyük bir sabır ile çıkarılan madenler, daha sonrasında işlenmek üzere tesislere gönderilir. Türkiye’de de maden ocakları vardır ve bu da her türlü endüstri-sanayi için bir avantajdır.

Rezerv nedir sorusuna kısaca maden yatağı ya da havzasında henüz işletilmemiş maden miktarının kısa vadede ekonomik olan ve belirlilik gösteren kısmıdır denilebilir. İşlenmiş, çıkarılmış madenler rezerv olarak kabul edilmez.

Hangi Maden Nerede Çıkarılır?

Değerli metallerden endüstriyel ham maddelere ve doğal taşlara kadar 77 çeşit maden Türkiye’de çıkarılmaktadır. Dünyada %80 ile en çok rezervine sahip olduğumuz bor madeni Balıkesir ve Bursa’da çıkar.

Metal madenciliğinde en çok çıkarılan madenler kurşun, demir, çinko ve altındır. Altın, Türkiye’de çıkarılan madenler arasında bulunmaktadır. Altının çıkarıldığı yerler; İzmir/Bergama/Ovacık, Balıkesir/Havran, Gümüşhane/Mastra, Manisa/Salihli/Sart, Erzincan/İliç, Eskişehir/Sivrihisar, Kayseri/Kocasinan ve Uşak/Eşme/Kışladağ'daki altın işletmeleridir.

Kurşun ve çinkonun genellikle maden yatakları aynı yerlerdedir. Balıkesir (Balya), Rize (Çayeli), Giresun (Tirebolu), İzmir, Kütahya, Kayseri, Elazığ ve Artvin’de her ikisi de çıkarılır.

Dünyada en çok kullanılan madenlerden biri olan demir ise ülkemizde en fazla Doğu Anadolu bölgesinde çıkarılmaktadır. Demir özellikle; Sivas (Divriği-Gürün), Malatya (Hekimhan-Hasan Çelebi), Balıkesir (Edremit-Havran-Eymir-Ayvalık-Ayazmant), İzmir (Torbalı), Kütahya (Simav), Hatay (Kırıkhan-Payas), Sakarya (Çam Dağı) Bingöl, Kahramanmaraş, Düzce, Kayseri gibi merkezlerde çıkarılmaktadır. 

Manganez Zonguldak’ta; krom Elazığ ve Muğla’da; volfram ise Bursa, Elazığ ve Malatya’da çıkarılır.

Bakır; Artvin, Rize, Elazığ, Balıkesir ve Kastamonu’da çıkarılır ve işlenir. Türkiye’deki madenler arasından demirin en çok çıktığı yer Doğu Anadolu’dur. Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan demirin en çok çıktığı yerlerdir. Karabük, İskenderun ve Ereğli’de işlenmektedir.

Kükürt Isparta’da, cıva İzmir’de, fosfat Mardin’de, zımpara taşı Ege Bölgesi’nde, çinko ve kurşun Giresun ile Rize ve Balıkesir’de, antimon Kütahya’da, uranyum Aydın ve Giresun’da, mermer ise Afyonkarahisar’da çıkarılır.

Ülkemiz çok zengin tuz kaynakları da barındırır. Tuz üretimimiz son yıllarda geçmişe oranla 3 kat artmıştır. Tuz, Tuz Gölü ve çevresinden elde edilir. Kaya tuzu ise Çankırı, Nevşehir, Kars ve Iğdır’da bulunur.

Süsleme işinde kullanılan lületaşı Eskişehir’de, oltu taşı Erzurum’da, taş kömürü ise Zonguldak, Soma, Elbistan, Afyon gibi yerlerde çıkarılır.

Endüstriyel ham maddeler arasında yer alan halloysit; doğada hidrat (sulu) ve dehidrat (susuz) yapıda bulunur. Hidrat halloysitler 40-50° C’ın üzerinde kolaylıkla tabakalar arası sularını kaybederler ve kaolinit ile çok benzer bir kimyasal yapıya dönüşürler. Türkiye’de çıkarılan madenler arasında bulunan halloysit, Kuzeybatı Anadolu’da Çanakkale-Balıkesir bölgeleri içerisinde çıkarılır.

Hangi Maden Daha Değerlidir?

Öncelikle belirtmek gerekir ki, her madenin kendine has özellikleri vardır ve her maden bir değere sahiptir. Fakat piyasadaki miktarına göre madenlerin fiyatları değişkenlik göstermektedir. Birçok değerli metalin fiyatı Londra Metal Borsası’nda (LME) belirlenmektedir.

Dünyadaki en değerli madenler şu şekilde sıralanabilir; rodyum, paladyum, altın, iridyum, renyum, platin, osmiyum, rutenyum, gümüş…

Yüksek ekonomik değere sahip nadir rastlanan metalik kimyasal elementler, kıymetli metal olarak bilinirler. Kıymetli metallerin kimyası, diğer elementlerden daha az reaktivite özelliğine sahiptir. Ayrıca parlaklıkları ve erime noktaları daha yüksektir. Altın, gümüş, platin ve paladyumun para birimi kodu olarak bilinen ISO 4217 sertifikası vardır.

Türkiye’de çıkan en değerli maden altındır. Değerli madenler içerisinde eski bir geçmişe sahip olan altın, yüzyıllardır insanlığın beğenerek kullandığı bir mücevherdir. En eski para sisteminin temeli olan ve nadir bulunan altın, günümüzde dünya ekonomisinde de önemli rol oynamaktadır. Ayrıca altının havayla temasta en az oksitlenen ve kolay işlenen bir metal olması onu daha da değerli kılıyor.